XXI. Numerī et litterae

Quibus litterīs significantur numerī? Litterae septem quibus
numerī significantur sunt C, D, I, L, M, V, X. Litterā i
significātur numerus ‘ūnus’, V ‘quīnque’, X ‘decem’, L
‘quīnquāgintā’, C ‘centum’, D ‘quīngentī’, M ‘mīlle’. Ecce
magnus numerus in quō omnēs numerōrum litterae iunguntur:
MDCLXVI = mīlle sescentī sexāgintā sex [= 1666].


Sī bis scrībuntur litterae I, X, C, M, significantur numerī
‘duo’ II, ‘vigintī’ XX, ‘ducentī’ CC, ‘duo mīlia’ MM. Sī
eaedem litterae ter scrībuntur, numerī significantur ‘trēs’
III, ‘trīgintā’ XXX, ‘trecentī’ CCC, ‘tria mīlia’ MMM.


Sī ante V et X pōnitur I, fīunt numerī ‘quattuor’ IV et
‘novem’ IX; sī X ante L et C pōnitur fīunt numerī
‘quadrāgintā’ XL et ‘nōnāgintā’ XC. Numerī ‘sex’, ‘septem’,
‘octō’ significantur cum ad V adduntur I, II, III: VI, VII,
VIII. Hī omnēs numerōrum litterae adduntur ad litterās X, L,
C, D, M.


Diodōrus magister discipulōs suōs et litterās et numerōs
docet. “Ecce” inquit “trēs litterae: X, C, M. Quaeque littera
numerum significat. Quōs numerōs?”


Titus: “Littera X numerum ‘decem’ significat, C ‘centum’, M
‘mīlle’.”


Magister: “Dīvidite quemque numerum in dīmidiās partēs! Quid
est dīmidium ‘decem’, dīmidium ‘centum’, dīmidium ‘mīlle’?”


Sextus: “Dīmidium decem est quīnque, dīmidium centum
quīnquāgintā, dīmidium mīlle quīncentī.”


Magister: “‘Quīngentī’, nōn ‘quīncentī’! Quōmodo hī
numerī breviter scrībuntur?”


Sextus “‘Quīnque’ scrībitur litterā V, ‘quīnquāgintā’ L,
‘quīngentī’ D.”


Magister: “Prōme tabulam et stilum, Mārce, et scrībe X bis et
ter!”


Mārcus bis X scrībit: XX, tum eandem litteram ter scrībit:
XXX.


Magister: “Quōs numerōs scrībis?”


Mārcus: “Scrībō numerōs ‘duodecim’ et ‘trēdecim’.”


Magister: “Ō Mārce! quam stultē respondēs! ‘Duodecim’ et
‘trēdecim’ scrībuntur XII et XIII, nōn XX et XXX! Iīs
litterīs significantur numerī ‘vīgintī’ et ‘trīgintā’. Iam
scrībe ‘quadrāgintā’ et ‘quīnquāgintā’!”


Mārcus X scrībit quater: XXXX, et quīnquiēs: XXXXX.


Magister: “Prāvē scrībis! Nōn oportet totiēs X scrībere,
nam ‘quadrāgintā’ scrībitur XL et ‘quīnquāgintā’ breviter
scrībitur L.”


Sextus: “Litterā L nōn modo numerus significātur, sed etiam
praenōmen, id est ‘Lūcius’. Itemque litterīs M et C
significantur praenōmina ‘Mārcus’ et ‘Gāius’. Cūr praenōmen
‘Gāius’ scrībitur litterā C, nōn G?”


Magister: “Quia antīquīs temporibus ūna littera erat C
significāns et C et G.”


Sextus: “Ergō numerus QVINGENTI tunc erat QVINCENTI!”


Magister: “Rēctē dīcis. At nunc additur parva līnea quae
litteram G, nōn C, esse significat.”