Tıp Tarihindeki Önemli Çalışmalar – 2: Davranışsal Çöküş Deneyi

Merhaba, Yazı serimizin ikinci ayağında toplum nüfusunun artışı ile
değişen toplumsal davranışsal sorunları irdeleyen ve okumaktan
keyif alınacağınızı düşündüğüm bir deneyi konuşacağız. Tıp
tarihinde önemli bir yer tutan ve önemli tartışmalara sebep veren
toplumsal davranış üzerine Calhoun tarafınca yapılmış fare
deneyleri silsilesine bir göz atalım. Deneyin Temelleri Hayvan
davranışları üzerine çalışan (Etolojist) John B. Calhoun, 2. Dünya
Savaşı sonrasında artan nüfusun oluşturacağı etkileri araştırmak
için bir deney tasarlar. Hayvan davranışları üzerine çalışan
Calhoun 1947'de Norveç sıçanları ile 28 aylık bir deney yapar. 930
m2'lik bir dış ortamda 28 aylık bir süreçte 5 dişi ile 5000 fare
üreyebileceğini ön gören Calhoun, yaptığı deneyde populasyonun asla
200'ü geçmediğini ve genel olarak 150 düzeyinde sabitlendiğini
buldu, dahası fareler belirlenen alanda rastgele dağılmamışlardı,
yaklaşık bir düzinelik gruplarda 12-13 yerel koloni halinde
örgütlendiklerini fark etti ve bir düzine fareden daha fazlasının
bir arada olmasının stres ve psikolojik etkiler ile grubu
'parçalama güçleri' olarak işlev gördüğünü belirtti. Daha sonra
deneyin kalibresini arttırarak, bir çiftliğin 2. katında sınırsız
yiyecek/içecek, avcı tehlikesini ortadan kaldırarak sonsuz
kaynaklar oluşturarak gözleme devam ediyor. Bu deneylerdeki tek
sorun yaşama alanı/yer miktarındaki sınırlılık. Deneyler
tekrarlanıyor ve her seferinde fare popülasyonu hızla arttıktan
sonra nüfus bir noktada sabitleniyor. Bu sabitlenme sürecinde
farelerde olağandışı davranışlar görülmeye başlıyor ve ardından tüm
koloni yok olana kadar bu durum devam ediyor. Yapılan deneyler
birbirini takip ediyor ve Calhoun'un en ünlü deneyi olan Evren 25
(Universe 25) gerçekleşiyor.​1​ Evren 25 Calhoun yaptığı bu ünlü
deneyde daha önceki tecrübeleri ile kusursuz bir fare ütopyası
yaratıyor. 2.5 metrekarelik alanlarda 90 cm yüksekliğinde duvar ile
çevrili bir alan kuruyor. Her duvardan 50 cm yüksekliğe çıkan
duvara birleşik 16 tünel ve 4 adet oda mevcut. Yani duvar başına
64, toplamda ise 256 oda kuruluyor. Yapılan odalar fareler için
geniş ve ferah olmasının yanı sıra, diğer deneylerindeki gibi
eksiksiz kaynaklar (sınırsız yiyecek/su ve yuva yapma
materyalleri), avcı tehlikesinin olmaması, sağlık problemlerinin
(hastalıkların) hızlıca çözülmesi planlanarak, fare toplumunu
tamamen ütopik bir ortamda gelişmesi sağlanıyor. Bu ütopyaya 4 dişi
ve 4 erkek fare bırakılıyor. Isı fareler için optimal olması için
20°C'ye sabitleniyor. Su ve yiyecek miktarlarının azalmasına bile
müsaade edilmiyor. 'İlk evre' olarak adlandırılan ilk 104 günde
farelerin ortama alışma süreci başlıyor. Bu süreçte fareler yaşama
alanlarını belirliyor yuvalarını düzenliyor. 'Patlama Evresi' ise
ilk evreyi takiben beklenildiği üzere hızlı bir nüfus artışı ile
karakterize edilmiş. Nüfus her 60 günde 2 katına çıkıyor ve 315.
günde nüfus 600'ü buluyor. Bu sürece kadar herhangi bir sorun
gözlenmemekle beraber bazı bölgelerde diğerlerine göre daha fazla
yemek yendiği ve bazı odalarda daha fazla fare barındığı görülüyor.
Hatta bazı odalarda tasarlanan kapasitenin üzerinde fare
barınırken, diğer odaların boş olduğu yada yarı dolu olduğu not
edilmiş. Fareler genellikle kendi başlarına yemek yemedikleri
gözlenmiş. Tüm alanlar birbirinin aynısı iken, bazı odaların
yoğunluğu ve beraber yemek yeme sürecinin, sosyalleşme ihtiyacı ile
ilgili olduğu düşünülüyor. 'Duraklama Evresi' olarak adlandırılan
3. evrede yeni jenerasyon farelerin sosyalleşme sürecinin azaldığı
gözleniyor. Bölgelerdeki kalabalık sayısının artmasının nüfusu
sosyal açıdan kötü etkilediği hatta sosyal açıdan gelişmeyen
farelerin sayısının, sosyal farelerin sayısının 3 katına çıktığı
görülüyor. 315. günden sonra kalabalık toplumda kendilerine rol
bulamayan erkek fareler amaçsızlaşmaya başlıyor ve kendi alanlarını
yada dişileri korumadan ana alanda dolaşıp beslenmiyor ve
birbirlerine saldırıyorlar.