KAOSUN İÇİNDE KARAR VERMEK: YANILGILARIMIZ

Niehls Bohr’un bir zamanlar kapısına at nalı astığı söylenir. At
nalının şans getirdiğine inanıp inanmadığını soranlara ise “Hayır
inanmıyorum. Ama inanmayanlara da şans getirdiğini söylüyorlar”
dermiş.​1​ Hepimiz en az bir kez, ekibimizden bir kişinin daha
şanssız olduğuna ve nöbetin kötü geçmesinin sorumlusunun o kişi
olduğuna inanmışızdır. Bilimin dolayısıyla da rasyonelliğin
uygulayıcıları olsak da, bizim de en az bir kez bu tip batıl
inançlara aklımız kaymıştır. Fakat bu irrasyonellik önemli karar
süreçlerimizi etkileyecek olursa ortaya ciddi yanlışlar
çıkabilmektedir. Hiçbir kılavuzun “şunu yap” diyemediği, hiçbir
zihinsel algoritmamızla içinden çıkamadığımız komplike durumlar
acilde sık sık karşımıza çıkar. Üstelik kalabalık, stres ve hızlı
karar verme baskısının etkisiyle objektif bakış açımızı kaybetmeye
oldukça elverişli acil servislerde; STEMI, NSTEMI, Stroke
Guideline’ları gibi sırtımızı yaslayabildiğimiz pozitif bilimin
kılavuzluğu kadar, sosyal bilimlerin de kılavuzluğuna ihtiyacımız
vardır. Bu amaçla, bu yazıda sizler için “Decision Making in
Emergency Medicine: Biases, Errors and Solutions”​2​ kitabının
rehberliğinde kendi handikaplarımıza, basit görünen ancak hayati
sonuçlar doğurabilecek yanılgı türlerimizden birkaçına değinmek
istedim. Keyifli okumalar.   İÇİNDEKİLER 1- Kumarbazın
Yanılgısı (Gambler’s Fallacy)2- Çerçeveleme Etkisi (Framing
Effect)3- Karar Sürecini Erken Kapama (Premature Closure)4- Batık
Maliyet Yanılgısı (Sunk Cost Bias)5- Psikiyatri Yanılgısı
(Psych-Out Error) 1- KUMARBAZIN YANILGISI (GAMBLER’S FALLACY)
Kumarbazın yanılgısı, insanların uzun süredir gerçekleşmemiş bir
olayın geç kalmış olduğuna inanarak yanılgıya düşmesini tanımlar.
Kişi, önceki olaylar göz önüne alındığında, belirli bir rastgele
olayın daha az olası veya daha olası olduğuna hatalı bir şekilde
inanır. Rulet oynarken peş peşe 5 kez siyah gelirse artık
kırmızının geleceğine inanç giderek artar. Fakat aslında kırmızı ya
da siyah gelme olasılığı hala aynıdır. Bu yanılgı yüzünden rulette
kaybedebilirsiniz. Ya da yazı turayı düşünelim. Bunda da aynı
şekilde peş peşe 50 kez de tura gelse bir sonrakinde hala yazı veya
tura gelme olasılığı değişmeyecektir. Yine de artık yazı geleceğine
olan inancımız istemsizce artar. Yoğun geçen bir haftasonu
nöbetindesiniz. 112 aracılığıyla bir trafik kazası geliyor. 40 yaş
erkek. Araç devrilmiş ve hasta zorlu bir şekilde araçtan
çıkarılmış. Hızlıca ilk değerlendirmenizi yapıyorsunuz. Hastanın
alt ekstremitelerinde flask paralizisi ve refleks kaybı mevcut ve
C6 seviyesi altında duyusu yok. BT ile C5 ve C6’da unstabil kırık
saptanıyor. Hastanın cerrahi ekibine transferi ayarlanırken 18
yaşında başka bir erkek hasta attan düşme ile getiriliyor.
Vitalleri stabil ancak boyun ağrısı mevcut. C3-C4 üzerinde
hassasiyeti var. Her iki elinde de parestezi tarif ediyor. Bu
hastanın da BT’si C3’te üç kolonu içeren bir kırık gösteriyor.
Spinal cerrahi ekibiyle tekrar görüşüp bu hastayı da
devrediyorsunuz. Üzerinden birkaç saat geçmişken triyajdan
arıyorlar. Güreş antrenmanında arkadaşının baş boyun bölgesine
düştüğünü anlatan 13 yaşında bir hastadan bahsediliyor. Boyun
ağrısı mevcut ancak ayaktan başvuruyor. O sırada gördüğünüz önceki
2 ciddi servikal yaralanmayı düşünüyorsunuz. Bu hastanın da ciddi
servikal yaralanması olsa tuhaf olurdu. Üstelik kendi yürüyerek
acile gelen bir hasta. Ciddi bir yaralanma olmadığını düşünüp
hastayı bekleme salonuna almasını söylüyorsunuz. Hasta 3 saat sonra
üst ve alt ekstremitede artan bir güçsüzlük ve hipotansiyon ile
karşınıza çıkıyor. Unstabil C2 kırığı var ve epidural kanama eşlik
ediyor. Kliniğinde hızla kötüleşme olan bu hastanın ailesi de
durumdan şikayetçi. Erken görülse sonucun çok daha iyi olacağına
inanıyor. Şimdi düşündüğünüzde, eğer onu nöbetin ilk saatlerinde
görseydiniz hastayı immobil hale getirip hızlıca değerlendirmiş
olacağınızı anlıyorsunuz. İki ciddi servikal yaralanmayı peş peşe
gördüğünüz için kotanızın dolduğunu hissettiniz.