Herkes bir gün Covid olacak; Koronavirüs varyantları ve Omikron

“Değişmeyen tek şey değişimin kendisidir” Heraklitos. Her şey
değişir; Heraklitos’un binlerce yıl önce söylediği söz bugün de
geçerlidir. Her şey değiştiği gibi COVID-19'a neden olan SARS-CoV-2
dahil tüm virüsler de zamanla değişir. Virüsün DNA ya da RNA’sında
yani genomundaki değişime “mutasyon”, buna bağlı bazı özellikleri
değişen virüse ise “varyant” adı verilir. Bir virüs genomu
mutasyona uğrarsa virüsün yeni bir soyu ve bu soyun ortak
özellikler gösteren grubu da varyantı oluşturmaktadır. Bu
değişimler virüsün özellikleri üzerinde kimi zaman çok fazla kimi
zaman çok az etkili olur. Mutasyon: Bir mutasyon, bir virüsün
genomundaki (genetik kod) tek bir değişikliği ifade eder.
Mutasyonlar sıklıkla meydana gelir, ancak bazen (her zaman değil)
virüsün bazı özelliklerini değiştirir. Soy (Lineage): Bir soy,
ortak bir ataya sahip, yakından ilişkili bir virüs grubudur.
SARS-CoV-2 birçok soya sahiptir; bugüne kadar bilinenlerin hepsi
COVID-19'a neden olur. Varyant: Bir varyant, bir veya daha fazla
mutasyon içerebilen bir viral genomdur. Bazı durumlarda, bir soy
veya soy grubu, ortak nitelikler ve/veya halk sağlığı sorununa yol
açabilecek ortak özellikleri nedeniyle benzer genetik
değişikliklere sahip yeni bir varyant olarak isimlendirilebilir.
SARS-CoV-2 varyant isimlendirmeleri Bilimsel literatürde virüslerin
varyant isimlendirmesi bilimsel temellere ve çalışmalara dayanmakla
birlikte, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından ortak bir fikir
birliğinden ve birçok potansiyel adlandırma sisteminin gözden
geçirilmesinden sonra, SARS-CoV-2 (koronavirüs) temel varyantları
için Yunan alfabesinin harflerini kullanarak toplum bazında “basit,
söylemesi ve hatırlaması kolay” isimlendirmeler tercih edildi.
Geçmiş deneyimlere göre de SARS-CoV-2 varyantların ilk tespit
edildikleri yerlerin adıyla anılmalarının toplumlar arasında
damgalayıcı ve ayrımcılığa yol açabileceği endişesi vardı. Yine de
bu varyantlar bilimsel literatürde mevcut bilimsel isimleri ile
kullanılmaya devam edeceklerdir. Kısaca hatırlamak gerekirse,
bugüne kadar saptanan ve klinik açıdan dikkate değer olan
SARS-CoV-2'nin varyantları şöyledir (Tablo 1). Bunlar yanında
tespit edilen daha birçok varyant (ör. B.1.1.318, C.1.2, B.1.640
vb) vardır ve bunlar DSÖ’nün ve bölgesel sağlık laboratuvarlarının
takibi altındadır. Dahası önceden ortaya çıkan ancak klinik
etkileri düşük kaldığı için takipten çıkarılan birçok varyant daha
vardır (ör. Epsilon (B.1.427/B.1.429), Dseta (P.2), Eta (B.1.525),
Theta (P.3), Iota (B.1.526), Kappa (B.1.617.1)). Tüm varyant
listesine https://cov-lineages.org/lineage_list.html adresinden
ulaşabilirsiniz. DSÖ isimlendirmePango İsimlendirme ​1​İlk görülme
yeri ve tarihiAlphaB.1.1.7Birleşik Krallık, 2020
EylülBetaB.1.351Güney Afrika, 2020 MayısGamaP.1Brezilya, 2020
KasımDeltaB.1.617.2Hindistan, 2020 EkimLambdaC.37Peru, 2020
AralıkMuB.1.621Kolombiya, 2021 OcakOmikronB.1.1.529Botswana, 2021
KasımTablo 1. Sars-CoV-2’nin dikkate değer alfabetik varyantları
Türkiye’ de bugüne kadar büyük klinik etkiye sahip bilinen
alfabetik varyantların yanında (yaklaşık 100 adet düşük etkili
varyant da (ör. A.28, A.29, B.1, B.1.1, C.4, C.20, C.32, B.1.1.13,
B.1.1.74…… B.4) saptandı. Bunların içinde de yedi varyant
(B1.1.189, B.1.36.35, B.1.438, AY.9.2, AY.78, B.1.9 ve B.1.9.5)
oransal olarak Türkiye’de daha sık bulundu; dahası AY.78 ve B.1.9.5
ise Türkiye soyu olarak bilinmektedir. Yani değişime yol açan
mutasyon büyük ihtimalle Türkiye sınırları içinde başlamış
olabilir. Son alfabetik varyant: Omikron (şimdilik) Bilinen son
alfabetik varyant olan Omikron, dünyada ilk kez 2021 yılının Kasım
ayında Botswana ve G. Afrika’da saptandı. Varyantı bulan Dr.
Angelique Coetzee’yi, sonrasında varyantın daha ölümcül göstermesi
için kendisine baskı yapıldığını açıklamasıyla dünya tanımış
oldu.​2​ Omikron, Türkiye’ de ilk kez 12 Aralık 2021 tarihinde beşi
İzmir’de biri İstanbul’da olmak üzere altı vakada saptandı.​3​