Toplumda hekimin rolü ve hekim-hasta ilişkisi üzerine…

“İnsan sevilmekten çok, anlaşılmak istiyordu belki de.”George
Orwell Bu 14 Mart arifesinde yazmaya karar verdim bu yazıyı.
İnsanlık tarihinin en eski mesleklerinden biri olan hekimliğe, 21.
yüzyılın dünyasında hangi pencereden bakılıyor? Hekimin toplumdaki
rolü nedir, hekim-hasta ilişkisi üzerine modeller ve son yıllarda
ülkemizde yapılan bazı çalışmalar ışığında “hasta gözünden hekim”
imajına değinmeye çalışacağım.  Doktor, Tabip, Hekim, İatro,
Atasagun İlk olarak mesleğimizi tanımlayan bu kelimelerin
kökenlerine değinelim​1​. Bu isimler arasında en sık
kullanılanlardan biri Latince “docere” kelimesinden köken alan
doktor’dur. Docere “öğretmek” anlamına gelmektedir. Tabip ise
Arapça kökenli bir kelime olup tıbbı uygulayan kişi anlamına gelir.
Hekim kelimesi de yine Arapça kökenli olup; hakem, hakim kelimeleri
gibi h,k,m seslerinden köken alır. Daha güçlü bir anlam taşıyan
hekim kelimesi, sağlıkla ilgili konularda yargıya varabilen
demektir. Bizim kendisine iatrojenik kelimesi içerisinde aşina
olduğumuz iatro ise eski Yunanca’da iyileştirici anlamında
kullanılmıştır. Günümüzde kullanımını yitirmiş olan atasagun ise
Türkçe kökenli bir sözcük olup “çok saygın kişi” anlamına
gelmektedir. Tüm bu tanımlamalar hekimin toplumsal rolüne ve yerine
de ayna tutmakta, hekimlerin sağlık konularını öğreten, uygulayan,
bu konuda son kararı veren ve şifa dağıtan olarak toplumda saygı
duyulan bireyler olduğunu göstermektedir. Hekimliğin tarihsel
gelişimi Hekimliğin tarihi insanoğlu kadar eskidir. Milattan önceki
çağlarda deneme yanılma yöntemi ile insan doğayı tanımış;
fizyolojik farklılıklardan kaynaklı erkeklerin daha çok avcı,
kadınların daha çok toplayıcı olmasından mütevellit, kadınların
tıbbi bilgilerinin daha iyi olduğu düşünülür. Belki de “koca karı
ilacı” tanımı da buradan gelir​2​. Tıp ile ilgili en eski
bilgilerin M.Ö. 3000’lerde Sümerliler döneminde yazıldığı gözlenir.
Mezopotamya’da hekimlerin büyücülerden sonra en itibarlı ikinci
meslek grubu oldukları ve bir prens kadar maaş aldıkları
bilinmektedir​2​. Uygarlık gelişiminin en önemli toplumlarından
olan eski Mısır’da, tıbbın en gelişmiş olduğu şehrin totemi yılan
olan Teb şehri olması, Arapçadaki “tıp” kelimesinin ve yılan
simgesinin kökeninin burası olduğunu düşündürür. Eski uygarlıklarda
tıp ve din her zaman iç içe olmuştur. Antik Yunanda otuzdan fazla
sağlıkla ilgili tanrı bulunmakla birlikte Asklepios mitolojide
hekim olarak adı geçen ilk tanrıdır​2​. Tıbbın hurafelerden uzak,
kanıta dayalı ve profesyonel biçimde ilk ele alınması ise Hipokrat
ile başlar. Bu dönemlerde toplumsal sınıflaşma kavramı ile sağlık
ve hekime ulaşmak üst sınıfların faydalanabildiği bir ayrıcalık
olmuştur​3​. Orta çağa geldiğimizde bilimin Avrupa’da en karanlık
çağıdır diyebiliriz. Feodal toplumlarda sağlık sorunları dini
kurumlarca çözülmeye çalışılmıştır. Ancak aynı dönemde İslam
dünyasında tıp, İslam tarihinin en parlak dönemini yaşamaktaydı.
Batıda kilisenin üstlendiği iyileştirme rolü, veba salgını ile
etkisini yitirecekti. Köklü tıp okullarının temelleri de bu dönemde
atıldı. Rönesans sonrasında hız kazanan bilimsel gelişimlere, son
yüzyılda teknolojinin de katkısıyla, günümüzde tıp muazzam bir
noktaya gelmiştir. Tıpta gelişmeler olumlu yönde devam ederken,
maalesef ki sağlık hizmetinin sunumu kapitalizmden payını almıştır.
Sağlığı her zaman müşterisi olan bir pazar olarak tanımlayan, “kar”
odaklı kapitalist düzende, nitelikli sağlık hizmetine ulaşım her
geçen gün zorlaşmaktadır3. Yine yeni düzende hekim, hasta ile
ilgili tüm süreçlere tek başına karar veren tam hâkimiyet
pozisyonundan, sağlık sunumunun bir parçası olan daha edilgen bir
pozisyona geçmiştir​3​. Hekimin 7 temel rolü Hekimin en temel rolü
tabi ki hasta bakmak ve iyileştirmektir, ancak hekimin sahip olması
gereken roller sadece bu başlığa indirgenemez. Kanada modeli olarak
tanımlanan modelle, hekimin merkezi rolünü tanımlayan yan rolleri
şu şekilde tanımlanmıştır​4​: