Zehirlenmeli Hastada Eliminasyon Yöntemleri

Eliminasyon kelime anlamı olarak; eleme, yok etme, ortadan
kaldırma, bir maddenin biyoransformasyondan sonra vücut dışına
atılmasıdır. Hepimizin bildiği üzere vücudumuz dışarıdan aldığı
maddeleri üriner, fekal, pulmoner ve sekresyonlar yolu ile elimine
eder. Sınırlı sayıda yöntem ile zehirlenme durumlarında,
eliminasyonu artırarak ksenobiyotiklerin vücuttan
uzaklaştırılmalarını hızlandırabiliriz. Ancak bu yöntemlerin klinik
pratikte kullanımları sınırlıdır ve tüm zehirlenme çeşitlerinde de
kullanılmamaktadır (Tablo-1). Korporeal (Vücut içi)
yöntemlerEkstrakorporeal (Vücut dışı) yöntemlerÜriner
alkalinizasyonHemodiyalizTekrarlayan doz aktif
kömürHemoperfüzyonZorlu diürezHemofiltrasyonMetal şelasyonuSürekli
Renal Replasman TedavileriSerebrospinal sıvı replasmanıPlazmaferez,
Exchange transfüzyonReçineler (Prusya mavisi, kolestiramin,
kolestipol, kayeksalat)Karaciğer destek araçlarıTablo-1.
Eliminasyonu artırıcı yöntemler Bu yazımızda klinik pratikte sık
uygulanan eliminasyonu artırıcı yöntemleri sizlere sunmayı
amaçladık. Üriner Alkalinizasyon Zayıf asit yapıdaki
ksenobiyotiklerin eliminasyonunu arttırmak için asidik olan idrar
pH’ının (pH:4-5) alkalileştirilmesi esasına dayanan bir yöntemdir.
Bu yöntemin en sık uygulandığı ajanlar ise Salisilatlar,
Fenobarbital ve Metotreksat'dır.  Bu zayıf asitler, alkali
idrar pH'ında iyonize hale gelerek renal tübüllerden reabsorbsiyona
uğramadan idrarla atılırlar. Alkalinizasyonda, idrarın hedef
 pH'ını 7-8'e çıkarmak için intravenöz sodyum bikarbonat (1-2
mEq/kg hızlı iv bolus ve idame iv infüzyonu) uygulanır. Bu esnada
dikkat edilmesi gereken en önemli noktalar; serum pH’nın 7.5’i
geçmemesi, serum potasyum seviyesinin 4 mEq/L’nin altına
düşmemesidir​1​. Tekrarlayan Doz Aktif Kömür Aktif kömür,
dekontaminasyon yöntemi dışında enterohepatik sirkülasyona giren
ajanların eliminasyonunu artırmak amacıyla  0.5 g/kg dozunda
ve her 6 saate bir, toplam 4 kez olacak şekilde oral yolla veya
nazogastrik tüpten uygulanır. Böylece aktif kömür, ilacın veya
toksinin enterohepatik dolaşımını engelleyerek sistemik dolaşıma
tekrar karışmasını önler ve serum konsantrasyonunu düşürür.
Tekrarlayan doz aktif kömür uygulamasının endike olduğu durumlar
arasında Karbamazepin, Amitriptilin, Siklosporin, Dapson,
Digitoksin, Nadolol, Nortriptilin, Fenobarbitaller, Siklopeptid
içeren mantar zehirlenmeleri yer alır. Unutulmaması gereken
dekontaminasyon amaçlı aktif kömür uygulamasının kontrendike olduğu
her durum tekrarlayan doz aktif kömür uygulaması için de
geçerlidir​2,3​. Ekstrakorporeal Yöntemler The Extracorporeal
Treatments in Poisoning - EXTRIP çalışma grubu, 30'dan fazla
uluslararası derneği temsil eden çeşitli alanlardan uzmanların
işbirliğiyle  (tıbbi/klinik toksikoloji, nefroloji,
farmakoloji, yoğun bakım, acil tıp) zehirlenmelerde özellikle
hemodiyaliz endikasyonları ve diğer ekstrakorporeal tedavi
yöntemleri ile ilgili çeşitli önerileri kılavuz şeklinde
yayınlamaktadır ve bu önerileri güncellemektedir. Hemodiyaliz
Hemodiyaliz keşfedildiğinden bu yana 100 yılı aşkın süredir
klinikte kullanılmaktadır ve zehirlenmelerde en sık kullanılan
ekstrakorporeal tedavi yöntemidir. Çünkü hemodiyaliz, toksini
dolaşımdan uzaklaştırmanın yanısıra asit-baz ve elektrolit
bozukluklarının hızlı düzeltilmesi ve böbrek fonksiyonlarının bozuk
olduğu durumlarda ultrafiltrasyon ile volüm yükünün azaltılması
gibi destek tedavisi amaçlı da kullanılmaktadır. Klasik hemodiyaliz
sırasında, kan ve ters akımlı diyalizat, yarı geçirgen bir zar
(diyalizör) ile ayrılır. Ksenobiyotikler daha sonra membran boyunca
kandan diyalizata konsantrasyon farkı esasına dayanarak difüze
olur. Kan, geçici bir diyaliz kateterinin bir lümeninden
pompalanır, makineden geçirilir ve ikinci lümenden venöz dolaşıma
geri döndürülür. Bir maddenin hemodiyaliz ile kandan
uzaklaştırılabilmesi için molekül ağırlığının küçük (