Güney Kore Halloween Faciası ve Kalabalık Çökmesi Üzerine

Geçtiğimiz günlerde Güney Kore’nin Seoul Şehrinin Itewona
bölgesinde Cadılar Bayramı kutlamalarında akıllara durgunluk veren
bir felaket yaşandı. Pandemi sonrası bir etkinliğe katılmanın
coşkusuyla 100.000 kişi, Güney Kore’nin Itewona adlı turistik
bölgesindeki kutlamalara akın etti. Kalabalığın akışının kontrolden
çıkmasıyla bir anda insanlar bir sokakta sıkışmış vaziyette mahsur
kaldı. İnsanlar dev bir insan kitlesi halini aldı ve o kitleden
çıkmak mümkün olmadı. Bu olay, 153 kişinin hayatını kaybetmesiyle,
ve 133 kişinin yaralanmasıyla sonuçlandı. Peki Güney Kore'yi yasa
boğan bu felaketin sebebi neydi? Bu durum izdihamdan farklı olarak
“kalabalık ezilmesi” ve “kalabalık çökmesi” olarak adlandırılıyor
ve tarihte de örnekleri mevcut. Kalabalık çökmesi nedir? Kalabalık
çökmesi, bir bölgede çok yoğun bir kalabalık olduğunda ( > 5
kişi/m2), insanların vücudu birbirine temas halinde olup, birbirine
itiş kuvveti uyguladığında ortaya çıkabiliyor. Bu kişilerden
birinin düşmesi sonucunda, kişinin etrafındakilere uyguladığı itiş
kuvveti kayboluyor ve çevresindekiler de adeta bir girdabın içine
çekmesi misali düşen kişinin üzerine düşmeye başlıyor. Ve bu durum
kitlede domino taşı benzeri etkiye yol açarak daha büyük bir
girdapla sonuçlanıyor. Bu süreç, kalabalıktaki insanların birbirine
temasıyla oluşan basınç rahatlayana kadar devam ediyor. Tabi bu
girdapta altta kalanlar eziliyor, yaralanmalar ve asfiksi meydana
geliyor. 2015’te Mekke’de Hac faaliyetinde 2000’den fazla kişinin
ölümüyle sonuçlanan Mina İzdihamı buna örnek verilebilir. 
Kalabalık ezilmesi nedir? Daha yoğun insan kalabalığında (>9
kişi/m2), insanlar o kadar sıkışıyor ki, adeta insan yığını,
bireylerin kendi iradesiyle hareket edemediği dev bir insan
kütlesine dönüşüyor ve bu kütlenin içerisindeki insanlar nefes
alamıyor ve asfiksi meydana geliyor. Bu tür kalabalık ezilmeleri,
hareket halindeki bir kalabalık gitgide daha küçük bir alana
yönlendirildiğinde veya bir engelle karşılaştığında (çıkmaz sokak
veya kilitli bir kapı gibi) veya benzer yoğunlukta bir kalabalıkla
birleştiğinde, kalabalığın önündekilere doğru ilettiği bir basınç
dalgası ile meydana gelebiliyor. Bu tip ezilmelere örnek olarak
Sheffield, Güney Yorkshire, İngiltere'deki Hillsborough faciası ve
2010'da Almanya, Duisburg, Kuzey Ren-Vestfalya'daki Love Parade
faciası verilebilir.  Bakınız, Evrim Ağacı kurucusu ve baş
editörü Çağrı Mert Bakırcı, bu durumu akışkanlar mekaniği ile nasıl
açıklamış : Öncelikle, moleküllerin Brown hareketine kadar mikro
düzeye inmek gerekiyor. Bakırcı, bunu bir bardak su örneği ile
vermiş. Herhangi bir bardak içindeki oda sıcaklığındaki su
molekülleri her bir saniye, birbirlerine 100 milyon kere
çarpışmaktadırlar. Yeterli kinetik enerjiye sahip olan moleküller
ise bardaktan dışarı çıkarak havaya karışır - buharlaşma
gerçekleşmiş olur. Kinetik enerjileri dolayısıyla sürekli hareket
halinde olan ve bu sırada birbirine çarpan moleküllerin bu rastgele
ve kontrolsüz hareketine Brown Hareketi denmektedir. Bu örneğe
göre, herkesin kendine ait alanının olduğu imkanlarda, on binlerce
kişi müzik dinlerken bir sorun yoktur. Tıpkı Brown hareketi yapan
moleküller gibi, oldukları yerde rastgele salınırlar veya
birbirlerine hafifçe çarpıp bir o yana bir bu yana
dönerler. Ancak kalabalık artıp insanlar sıkışmaya
başladığında işler değişiyor. Burada da durum, suyun laminer
akımdan türbülans akımına dönerek yarattığı basınç ile
örneklendirilmiş. Laminer akım, su moleküllerinin aynı yöne doğru
akmaya başlaması gibi düşünülebilir. Mesela, birbirleriyle
etkileşime geçmeyecek şekilde kişisel alanı olan binlerce kişi,
ileri doğru aynı hızda yürürse, bu laminer akıma
benzetilebilir. Ama eğer akış düzeni bozulursa, yani
moleküllerin birbirlerine göre hızı ve yönü kaotikleşirse, işler
birden değişecektir. Buna, türbülans veya düzensiz akış denir. İşte
bu kaotik hareket, ilerlemek için gereken basıncı artırdığı için,
yıkıcı etkilere neden olabilir.