Akut SARS-CoV-2 Enfeksiyonu Sonrası Nörolojik Sekellerin Değerlendirilmesi

Geçtiğimiz günlerde Amerikan Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon
Akademisi (The American Academy of Physical Medicine and
Rehabilitation-AAPM&R), akut SARS-CoV-2 enfeksiyonu sonrası
sekel (PASC) olarak da bilinen uzamış COVID'li hastalarda nörolojik
sekellerin değerlendirilmesi ve tedavisi hakkında yeni bir fikir
birliği kılavuzu yayınladı. Bu yeni öneriler 16 Mayıs 2023’te
Physical Medicine & Rehabilitation dergisinde, ABD'deki 41
uzamış COVID kliniğinde çeşitli tıbbi uzmanlık alanlarından
uzmanlar arasındaki iş birliğinin sonucunda oluşturuldu.​1​ Bu
yazımızda bu önerilere değineceğiz. Bu öneriler ele alınırken PASC
konusunda efektif değerlendirme ve tedavinin limitli olduğu ve bu
yüzden bu önerilerin henüz uzman görüşü düzeyinde olup asla klinik
değerlendirmenin önüne geçmemesi gerektiği unutulmamalıdır.
Fiziksel tıp uzmanları engelli ve işlevsel bozukluğu olan bireyleri
tedavi ettiği için AAPM&R, uzamış COVID'in değerlendirilmesi ve
tedavisi için rehberlik başlatan ilk kuruluşlar arasında yer alarak
2021'de uzun süreli COVID ile ilişkili yorgunluğu ele alan ilk
fikir birliğini yayınlamıştı. Bunun ardından solunum rahatsızlığı,
solunum yetmezliği, bilişsel semptomlar, kardiyovasküler
komplikasyonlar, pediatrik ve otonomik disfonksiyonlarla ilgili
fikir birliği beyanlarını yayınlandı. Yakında da akıl sağlığıyla
ilgili ayrı bir kılavuz ve bütün kılavuzların bir arada ele
alındığı bir yazı yayınlanması planlanmaktadır. Giriş COVID-19
enfeksiyonu günümüzde değişerek ve gelişerek güncel sağlık sorunu
olarak yerini korumaktadır. Birçok viral hastalığın aksine,
COVID-19 akut multiorgan hasarının yanında, akut SARS-CoV-2
enfeksiyonu sonrası sekel (PASC) veya uzamış COVID sendromunun
parçası olarak uzun dönem sekeller de bırakmaktadır. Hastalık
kontrol ve önleme merkezi 2022’de COVID-19 hastalarının hastalık
sonrası durumlarını inceleyen bir çalışma yayımladı. Bu çalışmaya
göre kardiyovasküler, pulmoner, hematolojik, renal, endokrin,
gastrointestinal, musküloskeletal, nörolojik ve psikiyatrik olmak
üzere birçok sistemi ilgilendiren bulgu ve belirtiler
değerlendirilmiştir.  COVID-19 geçiren bireylerde bu
sistemleri etkileyen en az bir olay %38 civarında görülürken
kontrol grubunda %16 olarak saptanmıştır.​2​ Tam olarak PASC tanımı
halen gelişmekte olsa da ilk enfeksiyondan 4 hafta geçmesine rağmen
semptomların devam etmesi olarak tanımlanmaktadır. COVID
vakalarının ve hastaneye yatışların sayısı eskisi kadar fazla
olmasa da PASC, önemli bir halk sağlığı sorunu olmaya devam
etmektedir. Tam olarak neden kaynaklandığı bilinmese de çeşitli
teoriler mevcuttur. Bazı raporlara göre SARS-CoV-2’nin direkt
olarak sinir sisteminin invazyonundan kaynaklandığı
düşünülmektedir. Düşünülen diğer mekanizmalar ise, kalıcı
inflamasyonlar, otoimmünitede artış, nörotransmitter dengesizliği,
önceki nörolojik ve nöropsikyatrik durumlarda alevlenmeler ve
mide-beyin aksındaki dengesizliklerdir. Bu mekanizmaların farklı
hasta gruplarında farklı kombinasyonlarla yer aldığı
düşünülmektedir. Bazı çalışmalar da antiviral tedavi gören
hastalarda insidansta azalma olduğu gösterilmiştir. Fakat bu
tedavilerin her hastada uygulanmadığı da unutulmamalıdır.  
Akut COVID-19 enfeksiyonu nedeniyle hastaneye yatırılan hastalara
bakıldığında da yaklaşık olarak %80 hastada nörolojik semptom
olduğu gözlenmiştir. En sık görülen semptomlar ise “brain fog”
olarak adlandırılan beyin sislenmesi (%81), baş ağrısı (%68),
halsizlik (%60) tat alma bozukluğu (%59), koku alma bozukluğu (%55)
ve miyaljidir (%55).​3​ Bu semptomların sadece ağır hastalarda
değil, hafif kliniğe sahip olan hastalarda da görülmesi dikkat
çeken bir başka durumdur. Ayrıca çalışmalar göstermiştir ki
COVID-19 enfeksiyonu sonrasındaki 2 yılda bile bilişsel bozukluk,
demans, psikotik bozukluk, epilepsi veya nöbet riski hala yüksek
devam etmektedir. Duygudurum ve kaygı bozuklukları gibi diğer
hastalıkların riskleri ise 2 yıllık takipte genel olarak artış
göstermemektedir.