Şok İndekslerine Genel Bir Bakış

Giriş Yaşamsal bulgular acil serviste veya yoğun bakımdaki kritik
hastaları belirlemede en önemli göstergelerdir ve vücut
kompansasyon mekanizmaları yetersiz kaldığı zaman değişmeye başlar.
Bu mekanizmaların devreye girmesinden önce bozulmaya başlayan doku
perfüzyonunun durumunu hızlı, non- invaziv bir şekilde belirlemeyi
amaçlayan yöntemler (brakial indeks, torasik impedans gibi)
üzerinde çalışmalar yapılmaktadır. Bu nedenle doku perfüzyon
durumunun hızlıca değerlendirilmesi; acil ve kritik hastaları
öngörmede yön göstericidir. Günümüzde yüksek enerjili travma, şok,
sepsis gibi mortalitesi yüksek durumların prognoz tahmininde “Şok
İndeksi (Şİ)” kullanılmaktadır. Şİ’nin prognoz tahmininde yalnızca
sistolik kan basıncı (SKB) ya da yalnızca nabız ölçümüne üstün
bulunduğu birçok çalışmada gösterilmiştir​1​. Şİ hesaplarken
hastanın diyastolik kan basıncının (DKB) hesaba katılmaması bir
noksanlık olarak değerlendirilmiş ve “Modifiye Şİ”
geliştirilmiştir. Daha sonra yaşlı hastaların komorbiditeleri ve
kullandığı ilaçlar nedeniyle nabız ve kan basıncı değerlerini
etkilediği öne sürülerek “Yaş Şİ” tanımlanmıştır. Girişte
bahsettiğimiz bu şok indekslerini genel bir bakış olarak ele
alacağız. Şok İndeksi(Şİ) Şİ, kalp atım hızının SKB’ye bölünmesiyle
elde edilir. Sağlıklı erişkin bireylerde normal değerleri
0,5-0,7’dir ve hemodinamik stabiliteyi gösterir​2​. Travma, sepsis,
kanama gibi sol ventrikül (LV) atım hacminin azaldığı durumlarda
artmaktadır​3​. Tedaviye rağmen Şİ’nin yüksek seyretmesi LV
fonksiyonunun kötü olduğunu göstermektedir. LV iş yükü, LV preload,
afterload, diyastolik kompliyans ve sistolik kontraktilitesinden
etkilenmekte olup bu faktörlerden herhangi birinde ya da birkaçında
kötüleşme olması Şİ’nin artmasına katkıda bulunmaktadır​4​.
1994'de, Rady ve arkadaşları, Şİ ≥ 0,9 olan hastaları triyajda
kritik hasta olarak değerlendirmişler. Bu grupta hastane yatış
oranlarının ve yoğun bakım gereksinimlerinin daha yüksek olduğunu
göstermiştir​4​. Acil servise başvuran kritik hastalıkların erken
tanınması ve değerlendirilmesinde, Şİ’nin önemli bir belirteç
olabileceği gösterilmiştir. Ayrıca klinik izlem esnasında,
resüsitasyon sırasında ve sonrasında yol gösterici olabileceğini
göstermektedir​4​. Modifiye Şok İndeksi Şİ hesaplanırken sadece SKB
kullanılır, ancak hastanın klinik ciddiyetini belirlerlemede DKB da
yadsınamaz bir önemi vardır. Liu ve arkadaşları, her hastalık
grubundan hastaların AS’ye başvurduğunu belirterek SKB’ye ek olarak
DKB’nin de kullanılmasının, bu hastaların ciddiyetinin tahmininde
hayati önemi olduğunu bildirdiler. Bu nedenle DKB’nin de dahil
edildiği ve kalp atım hızının, ortalama arteriyel basınca (OAB)
bölünmesiyle elde edilen modifiye şok indeksi (MŞİ)
geliştirmişlerdir​5​. OAB= ((DKB×2) + SKB)/3 MŞİ=   
Nabız / OAB OAB değeri doku perfüzyonunun en iyi göstergelerinden
biri olup, MŞİ’yi hesaplarken OAB’nin kullanılması, MŞİ’yi daha
anlamlı kılmakta ve mortalite tahmininde daha etkili bir belirteç
yapmaktadır. Son yıllarda yapılan pek çok çalışmada, MŞİ’nin Şİ’ye
kıyasla AS şartlarında kullanılmasının prognoz tayininde daha uygun
olduğu bildirilmiştir. MŞİ, acil servis hastalarının kan basıncı ve
nabız hızına göre mortalitelerinin erken dönemde fark edilmesinde
çok daha kullanışlı bir belirteçtir. Singh ve arkadaşlarının
yaptığı retrospektif bir çalışmada, DKB’nin de hastaların klinik
durum ciddiyetinin bir göstergesi olarak göze alınması gerektiğini
ve MŞİ’nin 1,3 olması durumunda daha yüksek
mortalite oranlarına sahip olduğunu göstermişlerdir ​6​. Yaş Şok
İndeksi Yaş ile beraber şoka karşı verilen sistemik yanıt
değişebilmektedir. Özellikle geriatrik populasyonda kullanılan
çoklu ilaçlar, sistemik fizyolojik yanıtın değişmesi ve sahip
olunan ek hastalıklar şok yanıtını etkileyebilmekte ve Şİ’nin
yanlış hesaplanmasına neden olabilmektedir. Bu yüzden geriatrik
hastalarda şokun ciddiyetini daha iyi değerlendirmek adına h...