1915’e Ad Vermek: Tehcir, Fazahat, Mukatele, Medz Yeghern, Soykırım

Adının ‘tehcir’ mi, ‘mukatele’ mi, ‘kıt’al’ mi, ‘katliam’ mı,
‘kırım’ mı, ‘soykırım’ mı olduğuna bir türlü karar vermediğimiz
‘1915-1917 arasında yaşananlar’ hakkında konuşmak, Osmanlı
İmparatorluğu'nun Cihan Harbi'ni kaybettiğinin anlaşılmasından
1920’ye kadarki dönemde bugünkü kadar zor değildi. Hatta o yıllarda
olayların ‘katliam’ veya ‘facia’ olduğunu, failler bile kabul
ediyordu. Örneğin tehcirin baş mimarı Talat Paşa anılarında “Esas
olarak askeri bir önlemden başka bir şey olmayan göç ettirme,
vicdansız ve karaktersiz insanların elinde bir facia şeklini
almıştır” demişti. 1918’de savaş suçlarını soruşturmak üzere
kurulan Mustafa Arif (Deymer) başkanlığında kurulan Osmanlı
Dahiliye Nezareti Komisyonu’nun raporuna göre Birinci Cihan
Harbi’nde ölen Ermeni sayısı 800.000’di. İTC üyesi olan ancak
tehcirde rol almayan Mustafa Kemal 24 Nisan 1920’de meclisteki açık
celsede yaptığı konuşmada “maziye aid fazahat” (geçmişe ait
rezillik, ayıp) demiş, “bu tür fecayiin (faciaların) tekrarından
vazgeçmemizi istiyorlar” diyerek suçu zımnen kabul etmişti. Ancak
Ermeniler 3 Aralık 1920 tarihli Gümrü Anlaşması ile taleplerinden
vazgeçmek zorunda kaldıktan sonra, o güne dek İtilaf Devletleri’nin
kulağına kar suyu kaçırmamak için gayet özenle seçilen dil ve
politikasını değişecekti.